ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਇੱਥੇ ਜਾਣੋ

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲਗਭਗ 40 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਟਿਊਬਵੈਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਮਕ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਸਿੰਚਾਈ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਖੇਤੀ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। 

ਇਹ ਪਾਣੀ ਕਈ ਵਾਰ ਲੂਣੇ (ਸੋਡੀਅਮ ਦੇ ਕਲੋਰਾਈਡ ਜਾਂ ਸਲਫ਼ੇਟ ਵਾਲੇ) ਜਾਂ ਖਾਰੇ (ਸੋਡੀਅਮ ਦੇ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਜਾਂ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ ਵਾਲੇ) ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬੋਰੋਨ ਵਰਗੇ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਤੱਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਟਿਊਬਵੈਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਪਾਣੀ ਜਾਂਚ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਤੋਂ ਪਰਖਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਕੋਈ ਖ਼ਰਾਬੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇ। 

ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਲੂਣੇ ਅਤੇ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਢੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਖਾਰਾਪਣ ਦਾ ਹੋਣਾ ਹੈ (ਜਿਵੇਂ ਸੋਡੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ ਜਾਂ ਆਰਐਨਸੀ)।

ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਬੰਧ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ - 

1. ਯਕੀਨੀ ਜਲ ਨਿਕਾਸ

ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚੋਂ ਵਾਧੂ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਨਮਕ ਜੜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਹਟਕੇ ਹੇਠਾਂ ਵਗ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਮਕ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਠੀਕ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। 

ਮਾੜੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਸਖ਼ਤ ਤਹਿ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬੁਰੇ ਅਸਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ, ਜੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ, ਉਪਰਲੇ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀਆਂ ਨਾਲੀਆਂ ਹੇਠਲੀ ਨਾਲੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਸਸਤੀ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ।

2. ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਠੀਕ ਪਧਰਾਈ

ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਇਕਸਾਰ ਵੰਡ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਪੱਧਰ ਠੀਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੱਧਰ ਸਹੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਘੁਲਣਸ਼ੀਲ ਨਮਕ ਸਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਗਦੇ ਹਨ। ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਨਮਕ ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਅਸਮਾਨਤਾ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੇ ਪੱਧਰ ਠੀਕ ਨਾ ਹੋਵੇ।

3. ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ਹਲਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਨਮਕ ਦੇ ਨਿਕਾਸ ਦੀ ਦਰ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਭਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਨਿਕਾਸ ਦਰ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸਤਹ ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵਾਸ਼ਪੀਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਖਾਰਾਪਣ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਹਲਕੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਧੀਆਂ

4. ਫਸਲ ਦੀ ਸਹੀ ਚੋਣ:

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫਸਲਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲੂਣ ਸਹਿਣ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਫਸਲਾਂ ਉਗਾਓ ਜਿਹੜੀਆਂ ਨਮਕ ਨੂੰ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਜਾਂ ਅਰਧ-ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੌਂ, ਗਹੂੰ, ਸਰੋਂ, ਗੁਆਰਾ, ਸੇਂਜੀ, ਪਾਲਕ, ਸ਼ਲਗਮ, ਚਕੰਦਰ, ਰਾਇਆ ਅਤੇ ਮੋਟੇ ਅਨਾਜ। 

ਮਾੜਾ ਪਾਣੀ ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਜਮੌਰ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਉਗਾਉਣ ਤੇ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚੰਗੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਰੌਣੀ ਕਰਨ ਨਾਲ ਫਸਲ ਦੀ ਜਮਾਵਟ ਚੰਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦਾਲਾਂ ਲਈ ਖਾਰਾ ਅਤੇ ਲੂਣਾ ਪਾਣੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਦਾਲਾਂ ਨੂੰ ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿੰਚਿਆ ਜਾਵੇ। 

ਜਿਹੜੀਆਂ ਫਸਲਾਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਧਾਨ, ਕਮਾਦ ਅਤੇ ਬਰਸੀਮ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾੜੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਨਾ ਕਰੋ।

5. ਜਿਪਸਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ: 

ਜਿੱਥੇ ਸੋਡੀਅਮ ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ (RSC) ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੋਡੀਅਮ ਦੀ ਵੱਧ ਮਾਤਰਾ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਬਣਤਰ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ਤੱਕ ਹਵਾ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਪੈਦੀ ਹੈ। 

ਇਸ ਮਸਲੇ ਦਾ ਹੱਲ ਜਿਪਸਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਿੰਚਾਈ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ RSC 2.5 me/L ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਜਿਪਸਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸਿਫਾਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਪਸਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪਰਖੀ ਨਤੀਜੇ ਤੋਂ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। 

RSC ਦੇ ਹਰ me/L ਲਈ 1.50 ਕੁਇੰਟਲ ਜਿਪਸਮ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਚਾਰ ਸਿੰਚਾਈਆਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਹਰ ਸਿੰਚਾਈ 7.5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਹੋਵੇ। ਸਾਰਾ ਜਿਪਸਮ ਇਕੋ ਵਾਰ ਫਸਲ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਮਿੱਟੀ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਾਕਸ ਹੈ, ਤਾਂ ਜਿਪਸਮ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪਰਖ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਪਾਈ ਜਾਏ। 

ਜਿਪਸਮ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ (0-10 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ) ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਨਾਲ ਲੂਣ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘੁਲ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਅਗਲੀ ਫਸਲ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਟੀ ਲਈ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

6. ਜੀਵਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ: 

ਚੂਨੇ ਜਾਂ ਰੋੜਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ ਕਾਰਬੋਨੇਟ 2% ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜੋ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿੱਚ ਜੀਵਕ ਖਾਦਾਂ ਵਰਤਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ, ਹਰ ਸਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇਸੀ ਰੂੜੀ 8 ਟਨ ਜਾਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦਾ ਨਾੜ 2.5 ਟਨ ਪਾਉਣਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

7. ਨਰਮੇ ਨੂੰ ਮਾੜਾ ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਖੇਲ ਛੱਡ ਕੇ ਲਾਵੋ: 

ਜਿੱਥੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲਾ ਪਾਣੀ ਮਾੜਾ ਹੈ, ਉਥੇ ਨਰਮਾ ਵੱਟਾਂ ਵਿੱਚ ਬੀਜੋ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਹਿਰੀ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾੜਾ ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਖੇਲ ਛੱਡ ਕੇ ਵਰਤੋ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਚਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

8. ਖਾਰਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠਾ ਲਾਵੋ: 

ਜਦੋਂ ਨਹਿਰੀ ਚੰਗੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮਾੜਾ ਪਾਣੀ ਚੰਗੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਇਕੱਠੇ ਜਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਚੰਗਾ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾੜਾ ਪਾਣੀ ਵਰਤਣਾ ਵਧੀਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲ ਵੱਧ ਖਾਰੇਪਣ ਅਤੇ ਸੋਕੇ ਨੂੰ ਸਹਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।

9. ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਖਾਰੇਪਣ ਅਤੇ ਲੂਣੇਪਣ ਦੇ ਨਿਰਖ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰੋ:

ਜਦੋਂ ਖਾਰਾ ਪਾਣੀ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਮੁਸਲਸਲ ਚੈੱਕ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲੂਣ ਬਣਨ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਠੀਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖਿਸਕਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੈ।

10. ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਛੱਪੜਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ: 

ਛੱਪੜਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਲਈ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ, ਫਾਸਫੋਰਸ, ਅਤੇ ਪੋਟਾਸ਼। ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ, ਅਤੇ ਸੋਡੀਅਮ ਦੇ ਲੂਣ ਜਿਵੇਂ ਕਾਰਬੋਨੇਟ, ਬਾਈਕਾਰਬੋਨੇਟ ਅਤੇ ਕਲੋਰਾਈਡ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। 

ਇਸ ਲਈ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਖ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਤਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।